Yaygın anksiyete bozukluğu, panik bozukluk ve sosyal anksiyete bozukluğu gibi anksiyete bozuklukları toplumda sık görülen ve tedavide psikoterapinin yanında önemli oranda ilaç tedavisinin de kullanıldığı hastalıklardır. Peki bu hastalıkların tedavisinde kullanılan ilaçlar hakkında neler bilmek gerekir?
Anksiyete bozukluklarının tedavisinde veya belirtilerin giderilmesinde farklı gruplarda ilaçlar kullanılabilir.
1) Benzodiazepinler
Benzodiazepinlerin kaygı bozukluklarının tedavisinde kullanımındaki etkinliğine yönelik kanıtlar giderek azalmaktadır. Geçmişte sıklıkla kullanılan bu ilaçlar son yıllarda bağımlık riskinin yüksek olması ve uzun vadede hastalığın gidişatını iyileştirmediği gerekçesiyle daha az kullanılmaya başlanmıştır. Benzodiazepinlerin kaygı bozukluklarında az sayıdaki vakada ve kısa süreli kullanımları dışında kullanımı önerilmez.
Ülkemizde kullanılan benzodiazepinler;
Alprazolam (xanax, stabina)
Lorazepam (ativan)
Klonazepam (rivotril, rivoclon)
Diazepamdır (nervium, diazem).
En sık görülen yan etkileri
Yan etkileri rahatsız edici olabilir. Doz azalatarak kesilmesi gereken ilaçlardır. Kesilme sırasında yoksunluk belirtilerine sebep olabilirler. Sık görülen yan etkileri;
Denge kaybı
Baş dönmesi ve unutkanlık gibi hafıza problemleri
Bulanık görme
Uyku hali
Bilinç bulanıklığı, seresemlik hissi
Fiziksel ve psikolojik bağımlılıktır.
Bu yan etkiler dışında bazı ilaçlarla kullanımı uygun değildir özellikle alkolle kullanımı ölümcül yan etkilere (solunum durması gibi) sebep olabilir.
Benzodiazepinler tek başına kaygı bozukluklarının tedavisinde kullanılmaz ve bu hastalıkları tedavi etmez
Benzodiazepinler kaygı bozukluklarının tedavisinde; kaygı belirtilerin şiddetli olması durumunda, tedavi edici özellikteki antidepresan veya anksiyete giderici ilaçların kullanılmaya başladığı dönemlerde tedaviye kısa süreli eklenebilirler.
2) Antidepresanlar
Seçici Serotonin Geri Alım İnhibitörleri (SSRI'lar)
Serotonin; ruh hali uyku iştah hafızayı etkileyebilen bir kimyasal aracıdır. SSRI grubu ilaçlar ise serotoninin sinir hücrelerindeki miktarını arttırırarak psikiyatrik hastalıklarda yarar sağlarlar. Kaygı bozukluklarında en sık kullanılan ilaçlardır.
Kaygı bozukluklarında kullanılan SSRI'lar
Sitalopram (cipram, citol..)
Essitalopram (cipralex, anzyl, secita, citoles, esmax..)
Sertralin (lustral, selectra, misol..)
Fluoksetin (prozac, zedprex, fulsac..)
Paroksetin (paxil, paxera..)
Fluvoksamin (faverin)
SSRI grubu ilaçların sık görülen yan etkileri
Çeşitli yan etkileri olsa da genellikle rahatsız edici düzeyde görülmezler. İlaç başlandıktan sonraki 1-2 haftalık dönemde mide bulantısı, iç sıkıntısı, huzursuzluk yapabilir. Bu yan etkiler genellikle geçici özelliktedir. Bunun yanında;
Baş ağrısı, baş dönmesi
Terleme
Uyku miktarında azalma veya artış
Mide bulantısı, ishal
Cinsel isteksizlik en sık görülen yan etkilerdendir.
Serotonin ve Noradrenalin Geri Alım İnhibitörleri (SNRI'lar)
SNRI grubu ilaçlar noradrenalin ve serotoninin sinir hücreleri arasındaki miktarını arttırarırılar. Major depresyon ve anksiyete bozuklukarında sıklıkla kullanılırlar.
Sık kullanılan SNRI grubu ilaçlar;
Duloksetin (cymbalta, duxet, duloxx..)
Venlefaksin (efexor, venegis, sulinex..)
SNRI grubu ilaçların sık görülen yan etkileri
Bulantı
Ağız kuruluğu
Baş ağrısı
Terleme
Cinsel isteksizlik
İştahta azalma veya artış
Kabızlık
Tansiyon artışı
Uyku miktarında azalma veya artıştır.
Trisiklik Antidepresanlar
Yan etkilerinin biraz daha fazla olması nedeniyle anksiyete bozukluklarının tedavisinde SSRI ve SNRI grubu ilaçlara göre daha az sıklıkta kullanılırlar. Ancak en az diğer antidepresanlar kadar tedavide etkinlik gösterirler.
Amitriptitlin (laroxyl)
Klomipramin (anafranil) ülkemizde en sık kullanılan trisiklik antidepresanlardır.
Trisiklik antidepresanların yan etkileri
Uyku hali, sersemlik hissi
İştah artışı
Göz içi basınçta artış (glokom hastalarında genellikle tercih edilmez)
Mesanede idrar birikimini arttırabilir (bu nedenle prostat büyümesi olanlarda ve mesane hastalıkları olanlarda dikkatli kullanılmalı)
Bulantı kusma kabızlık gibi sindirim sistemi yan etkileri en sık görülen yan etkilerdir.
3) Beta Blokörler
Beta blokörler genellikle kalp hastalıklarında kullanılsa da anksiyete bozukluklarında da tedaviye eklenebilir. Özellikle sosyal anksiyete bozukluğu ve performans anksiyetesinde sık kullanılır.
Propranolol (dideral) kaygı bozukluklarında kullanılan bir beta blokördür. Kalp hastalığı olan hastalarda kardiyolojik muayene yapılmadan kullanılmaması gerekir.
Propranolol; anksiyete bozukluklarında görülen çarpıntı, titreme, tansiyon artışı, sıcaklık hissi gibi fiziksel belirtilerin önlenmesinde kullanılır.
Yan etkileri
Genellikle hafif şiddette yan etkilerdir. Kalp hastalığı ve astımı olanlarda dikkatli kullanılmalıdır. En sık yan etkileri;
Baş dönmesi
Tansiyon düşüklüğü
Bradikardidir (kalp atımında yavaşlama).
4) Antipsikotikler
Antpsikotikler psikotik bozukluklar ve bipolar bozukluk tedavilerinde yaygın olarak kullanılırlar. Anksiyete bozukluğunda ise birinci grup ilaçlar arasında önerilmezler. Ancak diğer tedavi seçeneklerine dirençli durumlarda veya eşlik eden depresyon mevcutsa bazı antipsikotiklerin kullanımı önerilmektedir. Bunlar;
Ketiapin XR (extended release-uzatılmış salınımlı); bu ilacın XR formunda olması yan etkilerin daha az görülmesini sağlar. Kaygı bozukluklarında en sık önerilen antipsikotiktir. XR formu baş dönmesi, uyku hali gibi yan etkileri daha az yaptığı için daha sık tercih edilir.
Ketiapin IR (ımmediate relase-çabuk salınımlı); ketiapin XR formuna göre uyku bozukluğu olan hastalarda daha sık tercih edilirler.
Olanzapin
Risperidon
Aripiprazoldür.
Antipsikotikler yan etkileri nedeniyle tedaviye dirençli durumlar dışında nadiren kullanılırlar. Psikotik bozukluklar ve bipolar bozuklukta yüksek dozlarda kullanılmaları gerekebilirken anksiyete bozukluklarında genellikle çok düşük dozlarda kullanlırlar;
ketiapin için 12,5-150 mg
risperidon için 0,25-2 mg
olanzapin için 2,5-5 mg
aripiprazol için 1-5 mg dozlarında genellikle etkinlikleri görülür.
En sık görülen yan etkileri;
Sersemlik hissi
Baş ağrısı
Konstipasyon (kabızlık)
Akatizi (bacaklarda hissedilen iç huzursuzluğu ve hareket etme isteği)
Distoni (bazı kas gruplarının kasılmasıyla oluşan hareket bozukluğu)
Psödoparkinsonizm (parkinson hastalarına benzer şekilde küçük adımla yürüme, mimiklerde azalma, hareketlerde yavaşlamayla seyreden bir tablo)
Titremedir.
Kimi zaman rahatsız edici yan etkiler olabilse de düşük dozlarda nadir görülür ve ilaç kesilmesi ile neredeyse tamamı kısa sürede düzelmektedir.
5) Buspiron
Buspiron (buspon) kaygı giderci bir diğer ilaçtır. Etkileri nispeten uzun sürede ortaya çıkar (3-4 hafta). Günde 15 mg ve üzerindeki dozlarda tedavi edici etkisinin başlaması ve ülkemizde sadece 5 mg'lık formları bulunması nedenleriyle, etkili bir ilaç olmasına rağmen kullanımı fazla yaygınlaşamamıştır.