Deliryum; kişide şaşkınlığın görüldüğü, çevreye farkındalığın azaldığı, psikotik
belirtilerin görülebildiği ve hafızanın bozulduğu bir nöropsikiyatrik durumdur.
Genellikle altta yatan sebebe bağlı olarak saatler veya günler içerisinde deliryum tablosu oluşur.
Deliryum sık görülen bir tablodur ve hastanede yatarak tedavi gören yaşlı hastaların %15-50'inde deliryum tablosu meydana gelir.
Deliryumda görülen belirtiler;
Bilinçte bulanıklık (konfüzyon)
Odaklanma sorunu
Farkındalıkta azalma (çevredeki kişileri karıştırma, bulunduğu yeri veya tarihi karıştırma gibi)
Anlamsız uyaranlarla ortaya çıkan sinirlilik ve huzursuzluk
Çevrede hayvanlar, böcekler gibi canlılar görme (görsel halüsinasyonlar)
Uyku uyanıklık döngüsünün bozulması
Konuşmada bozulma (mırıldanma gibi ne olduğu anlaşılmayan sözler)
Amaçsız ve dezorganize davranışlar (çevrede bir şeyler arama, bir nesneye bakarak konuşma, sürekli oturup kalkma veya gezinme gibi)
Deliryumdaki bu belirtiler beynin kan dolaşımında, oksijenlenmesinde veya sinir hücrelerindeki sinyal iletilerinin bozulmasıyla oluşur.
Deliryumun oluşması sıklıkla altta yatan önemli bir tıbbi rahatsızlığın olduğunu gösterir ve genellikle acil bir durumdur.
Deliryumda psikiyatrik belirtiler ön planda olsa da altta yatan sebep çoğu zaman diğer tıbbi hastalıklardır.
Kimi zaman da gerekli tetkikler yapılsa dahi belirli bir sebebi bulunamayabilir.
Deliryumun en sık görüldüğü ve deliryuma yatkınlık yaratan durumlar;
Elektrolit bozuklukları (sodyum düşüklüğü, kalsiyum düşüklüğü gibi), dehidratasyon
Organ yetmezlikleri (Karaciğer ve böbrek fonksiyonlarında bozulmalar)
Anestezi ile yapılan cerrahi operasyonlar sonrası
Yoğun bakım ünitelerinde yatış sırasında (deliryumun en sık görüldüğü durumdur) veya sonrasında görülebilir
İlaçların yan etkisi (ilaçlar yüksek dozda alındıklarında veya etkileşime giren ilaçların birlikte kullanılmasıyla görülebilir)
Kan şekerindeki bozulmalar gibi metabolik rahatsızlıklar
İdrar yolu enfeksiyonları, zatürre (covid pnömonisi gibi) gibi enfeksiyonlarda özellikle yaşlılarda deliryum görülebilir
Alkol zehirlenmesi veya yoksunluğu
Psikoaktif madde kullanımı veya yoksunluğu sırasında
İnme- felç ve kafa travması geçiren kişiler, vücudun oksijenlenmesini bozacak KOAH veya kalp yetmezliği gibi hastalıklar
Demans (bunama) tanısı olan kişilerde uyku düzeninde bozulma, şiddetli ağrı görülmesi ve beslenme bozuklukları deliryuma sebep olabilir.
Yaşlılar, demansı veya fazla sayıda tıbbi rahatsızlığı olanlar, ameliyat sonrasında yoğun bakımda yatışı olanlar deliryum açısından en riskli gruptur
Deliryum Tedavisi
Deliryum bir hastalık olmayıp başka bir tıbbi sebeple ortaya çıkan nöropsikiyatrik bir tablodur. Bu nedenle tedavisinde de öncelikle altta yatan sebebin saptanması amaçlanmalıdır. Deliryum tedavisinde; deliryuma sebep olan tablonun tedavisi genellikle yeterli olur (Kan şekerinin düzenlenmesi, oksijenlenmenin sağlanması gibi..).
Deliryumda görülen şaşkınlık ve ajitasyon nedeniyle kişi kendini yaralayabilir bunun için genellikle psikiyatrik ilaçlar tedavide kullanılır. Antpsikotikler ve benzodiazepinler kullanılabilir.
Benzodiazepinler, alkol ve benzodiazepinlerin yoksunluklarında görülen deliryumda kullanılabilir.
Antpsikotikler tedavide temel olarak kullanılan ilaçlardır. En sık kullanılanlar;
Haloperidol
Risperidon
Olanzapin
Ketiapindir.
Bunların yanında deliryum riski yüksek olan hastalarda deliryum oluşmadan önce düşük dozda antipsikotik veya melatonin verilmesinin deliryum riskini azalttığına dair görüşler de bulunmaktadır.
Antpsikotik ilaç tedavisi ve altta yatan hastalığın tedavisi dışında ne yapılabilir? Deliryumdaki hastaya nasıl davranılmalıdır?
Hastaya ;
Gün, saat gibi zamansal kavramları hatırlatıp hastanın takip etmesini sağlamak
Çevresindeki kişileri hatırlatmak ve tekrar sormak
Nerede olduğunu sormak ve hatırlatmak gibi farkındalığını süremesini sağlayacak teknikler uygulanmalıdır.
Hastanın bulunduğu ortamın yeterince aydınlatılmış olması, gürültüsüz ve sade bir ortam olması sağlanmalıdır.
Ortam değişikliği veya bakım verenin sık değişmesi tedavinin uzamasına neden olabilir.
Olabildiğince hastanın hareket etmesi sağlanmalıdır
Deliryumdaki hastada yaralanmalara yatkınlık olduğu için hasta tek bırakılmamalıdır.
Uzm. Dr. Berkay Vahapoğlu
Merhaba size nasıl ulasibilirim