Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB) kişilerin dikkatini ve davranışlarını etkileyen bir nörogelişimsel bozukluktur. DEHB genellikle çocuklukta tanı alsa da kimi zaman ergenliğe veya genç erişkinliğe kadar belirtiler rahatsız edici düzeyde olmayabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Belirtileri Nelerdir ?
Çocuklarda dikkati odaklayamama veya hareketliliğin görülmesi olağan bir durumdur. Ancak DEHB'li çocuklarda bu belirtiler çocuğun okul yaşamında, evde veya arkadaşlarıyla ciddi sorunlara sebep olabilir. Belirti kümesi kişiden kişiye farklılık gösterebilir. Örneğin aşırı hareketlilik her DEHB tanısı olan kişide görülmez. DEHB belirtileri genellikle üç ana başlıkta gruplandırılır. Bunlar;
1) Dikkat: Dikkat alanındaki temel belirtiler;
Görevlere başlamakta zorlanma veya yarıda bırakma
Dikkat gerektiren durumlarda çabuk sıkılma, dikkati sürdürememe
İnsanları dinlemekte zorlanma (dışarıdan bakıldığında dinlemiyormuş gibi görünebilirler)
Unutkanlık
Eşya kaybetme
Uzun süre dikkat gerektiren işlerden uzaklaşma (ödev, proje gibi)
Görevleri veya aktiviteleri organize etmede güçlüktür.
DEHB aşırı hareketlilik olmadan da görülebilir.
2) Aşırı hareketlilik (hiperaktivite): Motor etkinliğin kişinin yaş grubu ve gelişim seviyesinden uygun olmayan boyutlarda fazla olması olarak tanımlanır. Genellikle çocukluktan erişkinliğe geçen dönemde giderek şiddeti azalan bu belirti kümesinde en sık görülen durumlar;
Gözlem yapan kişiler (Aile, öğretmen) çocuğun amacın dışında hareketler yaptığını fark eder
Sınıfta ayakta dolanma, anlamsız sesler çıkarma, aşırı konuşma davranışları sıktır
Sürekli kollarını bacaklarını hareket ettirme, sallama hali izlenebilir
3) Dürtüsellik:
Dürtüselliği olan DEHB'lilerde;
Sorulan soru tamamlanmadan yanıt verme, söz kesme
Haz veren durumları erteleyememe (ödev yaparsa ileride ödül alacağını bilmesine rağmen kısa vadede haz getirecek oyun oynama gibi bir davranışı erteleyememe)
Çocuklarda okulda sırasını beklemekte güçlük çekme
Erişkinlerde trafikte, bankada sıra bekleyememe, toplantıda ayağa kalkma ve huzursuzluk, masa bası iş yapmada zorlanma görülür.
Düşünmeden hareket ettikleri için kazalara daha yatkın olurlar.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunun Nedenleri Nelerdir ?
DEHB'ye yol açacak kesin bir neden şu ana kadar saptanmamıştır. Ancak yapılan araştırmalarla genetiğin DEHB gelişmesinde önemli bir rol aldığı kanıtlanmıştır.
Genetik dışında öne sürülen diğer etmenler ise;
Kafa travması
Doğum sırasında veya anne karnında yaşanılabilen maruziyetler (zor doğum, erken doğum, gebeyken geçirilen enfeksiyonlar gibi)
Gebelikte annenin tütün veya alkol kullanması
Erken doğum ve düşük doğum ağırlığıdır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda Tanı Nasıl Koyulur ?
DEHB tanısını doğrudan koydurabilecek bir test bulunmamaktadır. Dikkat, odaklanma ve planlamada görülen bozulmalar gibi DEHB'nin çekirdek belirtilerinde birçok farklı durum da bozulma görülebilir. Testler bu belirtilerin saptanmasına yardımcı olabilir. Bunun yanında kişinin çocukluktan itibaren davranışlarının, dikkat problemlerinin ele alındığı bir psikyatrik öykü DEHB tanısı koymada en etkili araçtır.
Tanı koyarken başvurulacak yöntemler;
Hem kişiden hem ailesinden alınacak psikyatrik anamnez
Aile görüşmesi (çocukluktaki belirtileri anlamak için genç erişkinlerde de gerekli olur)
DEHB ölçekleri (Çocuklarda sınıftaki durumunu anlamak için öğretmenin de bazı ölçekleri doldurması istenebilir)
Psikolojik testler ve çocuklarda ek olarak zeka testi istenebilir.
Her dikkat eksikliği yaşayanda DEHB var mıdır?
Erişkinlerde dikkat eksikliği nedeniyle tedavi arayışı yaygındır. Dikkat dağınıklığı herkeste zaman zaman görülür. Uykusuzluk, yorgunluk gibi herkesin yaşadığı durumlar dikkat eksikliğine sebep olur. DEHB tanısı için ise DEHB belirtilerinin kronik olması gerekmektedir Çevresel faktörlerle yakın ilişkide dalgalı seyir göstermez.
DEHB'nin genellikle ergenlikten sonra başlaması beklenmez. Eğer daha geç yaşlarda başlamışsa DEHB tanısına şüphe ile yaklaşılır. Ancak bazen de kişi yaşadığı sorunlarla baş etmekle ilgili bazı yöntemler bulabilir, bu da erişkinliğe kadar dikkat eksikliğinin fark edilmemesine sebep olabilir;
Kişinin becerileri ile ders başarısında bozulmanın geç yaşanması,
Sürekli eşya kaybettiği için evden çıkarken eşyaları kontrol etmek,
Unutkanlığı olduğu için hatırlatıcı mesajlara ve notlara sıklıkla başvurma gibi
Bu gibi durumlarda DEHB tanısı çocukluktan sonra ergenlikle veya genç erişkinlikte akademik veya mesleki yük arttıkça da gün yüzüne çıkabilir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğunda Tedavi Mümkün Mü ?
Burada belirtilerin kişiyi hangi alanlarda zorladığı önemlidir. Örneğin erişkinlerde DEHB belirtileri kişinin işini veya sosyal hayatını belirgin bir şekilde etkilemiyorsa tedavi de gerekmez.
Tedavide temeli ilaçlar oluşturur. İlaç tedavisinde ülkemizde Metilfenidat ve Atomoksetin kullanılmaktadır. Metilfenidat kırmızı reçeteli bir ilaç olduğu için DEHBli hastalar kullanımında çekince yaşayabilmektedirler. Ancak hekim kontrolünde kullanıldığı takdirde bağımlılık riski düşük bir ilaç grubudur. Bunun yanında psikoeğitim ve çocuklarda aile eğitimi tedavinin diğer parçalarını oluşturur.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Tedavi Edilmezse Ne Olur ?
Tedavi almayan DEHB'lilerde;
Akademik alanda kapasitesinin altında kalma
Özgüvende azalma
Sosyal ilişkilerde iletişim sorunları yaşama
Depresyon ve kaygı bozuklukları gibi diğer psikiyatrik hastalıkların sıklığında artış görülür.
DEHB'lilerde erken yaşta alkol ve madde kullanımı sıklığı artmaktadır. Tedavi ile bunun önemli ölçüde azaldığı bilinmektedir.
Dürtüselliği ön planda olan ve tedavi edilmemiş DEHB'lilerde kazalar, davranışsal bağımlılıklar ve suça yönelme riski topluma göre artmıştır.
Comments